Renesans (Odrodzenie), z fr. renaissance - okres w historii sztuki i kultury europejskiej rozciągający się od XIV wieku do XVI wieku.

Odrodzenie miało swój początek we Włoszech. Wpływy odrodzenia rozszerzały się na inne kraje europejskie, szczególnie Niderlandy i Niemcy, jednak swoje apogeum osiągnęło we Włoszech.

Odrodzenie powstało stopniowo na tle zmian kulturowych, odchodzenia od wzorców i światopoglądu średniowiecznego. Do sztuki i życia codziennego zaczęły w coraz większym stopniu przenikać wartości laickie; na plan pierwszy zaczęto wysuwać jednostkę ludzką, z jej potrzebami, odczuciami i indywidualnymi dążeniami (humanizm). Rozpoczął się również czas Wielkich Odkryć Geograficznych.

W sztukach pięknych styl renesansowy narodził się we Florencji: symboliczną datą i rzeczywistym przełomem artystycznym był konkurs na najlepszy projekt brązowych drzwi baptysterium we Florencji. Konkurs wygrał Lorenzo Ghiberti, który swoim nietypowym projektem wzbudził zachwyt (Renesans w rzeźbie). Później Filippo Brunelleschi zaprojektował kopułę florenckiej katedry, co zapoczątkowało Renesans w architekturze, dlatego też często historycy za kolebkę odrodzenia uznają Florencję.

Cechy odrodzenia

Zainteresowanie człowiekiem, nawrót i kontynuacja tradycji antycznych,przekształcenie średniowiecznego stylu życia
na plan pierwszy wysunęło się zainteresowanie doczesnymi celami
sztuka stała się laicką, jej celem było dostarczanie przyjemności, pożytku, miała uczyć i bawić
dwujęzyczność sztuki
nasilenie tendencji humanistycznych
rozwój myśli racjonalistycznych
laicyzacja nauk i form życia
antropocentryczne zainteresowanie światem pozaziemskim
stworzenie nowego ideału człowieka - zerwanie z ascezą i teocentrycznym poglądem na świat; człowiek staje w centrum badań i zainteresowań
rozum miernikiem poznania
powrót do wartości starożytnych Grecji i Rzymu, z ich podziwem dla piękna ludzkiego ciała

W okresie odrodzenia dynamicznie rozwijały się nauka i technika. Coraz powszechniejsze korzystanie z wynalazku jakim była busola pozwala żeglarzom na odbywanie dalekich podróży i odkrywanie nowych lądów, poznawanie innych kultur i ich obyczajów. Dotychczasowe pojmowanie świata, jego zasięg terytorialny okazał się niewielkim wycinkiem tego, co nas otacza. Prowadzone przez podróżników i naukowców badania przyrody przyczyniają się do rozwoju wielu dziedzin nauki.

Podróże, prowadzone obserwacje i badania pozwalają na pogłębienie wiedzy o astronomii i różnych zjawiskach atmosferycznych. Rozwija się także wiedza w zakresie fizyki i chemii, która przestaje być domeną alchemików. Udoskonalenie broni palnej także przyczynia się do zmian w otaczającym świecie. Tracą na znaczeniu dotychczasowe zamki obronne ponieważ nowe działa coraz lepiej radzą sobie z kruszeniem murów obronnych a w walce coraz mniejszą rolę odgrywają konni, ciężkozbrojni rycerze. Ciężar zmagań przenosi się na artylerię i piechotę. Te przemiany naruszają dotychczasowy, feudalny porządek społeczeństwa. Wynalazek druku pozwala na upowszechnienie zdobywanej wiedzy.

Nadużywanie władzy kościelnej, oczekiwanie bezwzględnego posłuchu religijnego przy jednoczesnym kupczeniu odpustami, często niezgodnym z nakazami religii życiem dostojników kościoła, realizacja przez papiestwo własnych, świeckich celów rodzi bunt wśród społeczeństwa. Wystąpienia albigensów we Francji, Johna Wyclifa w Anglii, Jana Husa w Czechach - Marcina Lutra w Niemczech, przygotowują grunt dla reformacji.

Bujnie rozwijała się sztuka, literatura i muzyka, która zyskiwała coraz więcej możnych mecenasów z kręgów magnaterii, władców, książąt i papiestwa.

Renesans jest francuskim tłumaczeniem terminu "odrodzenie".

Osiągnięcia odrodzenia w Polsce

W okresie renesansu, zwanego też odrodzeniem, polska kultura przeżywa rozkwit. Polska zajmuje poczesne miejsce na mapie Europy, zaś wpływy włoskie, które nasilają się wraz ze ślubem Zygmunta Starego z Boną Sforzą, przyczyniają się do rozkwitu malarstwa, architektury, sztuki kulinarnej. Do Polski przybywają sławni poeci i myśliciele: Włoch Filip Kallimach (Fillippo Buonaccorsi), Niemiec Konrad Celtis. W roku 1488 powstaje pierwsze w Europie towarzystwo literackie - Nadwiślańskie Bractwo Literackie. Jego członkami zostają Celtis, profesorowie Akademii Krakowskiej, dworzanie, studenci. Polska staje się azylem tolerancji religijnej, powstają dzieła Reja i Kochanowskiego, Akademia Krakowska staje się jednym z ważniejszych ośrodków naukowych Europy. W 1544 powstają również kolejne uniwersytety: w Królewcu, Wilnie i w Zamościu.