Realizm - pojęcie wieloznaczne, zmieniające sens w zależności od kontekstu. Ogólnie jest to silna wiara w obiektywne (realne) istnienie zewnętrznego świata w formie zgodnej z tym, jaki przedstawia się on ludzkim zmysłom i rozumowi oraz odrzucanie wszelkich koncepcji sugerujących subiektywność jego istnienia lub zaprzeczających jego substancjalności. Jedno z głównych haseł pozytywizmu.

Realizm w filozofii

Realizm epistemologiczny to pogląd, że przedmioty dane w doświadczeniu istnieją niezależnie od podmiotu poznania. Realizm pojęciowy to pogląd, że pojęciom przysługuje istnienie realne.

Realizm w literaturze

Metoda twórcza, która polega na przedstawieniu wybranych przez artystę najistotniejszych cech rzeczywistości, zgodnie z obserwacją oraz poziomem poznania na danym etapie historycznym rozwoju.

Realizm krytyczny podejmuje się wnikliwej analizy stosunków społecznych. Metodą scjentyzmu przedstawia warunki życia, poznaje różne mechanizmy rządzące społeczeństwem. Skłania autora do zajmowania się typowymi sprawami, zjawiskami. Nie krytykuje lecz ocenia. Przedstawia ale również dokonuje oceny.

Polskim arcydziełem tego gatunku jest Lalka Bolesława Prusa. Polscy realiści to także Eliza Orzeszkowa, Henryk Sienkiewicz, Władysław Reymont (Chłopi).
Przedstawiciele europejskiego realizmu to m.in.: Honoré de Balzac, Stendhal, Gustaw Flaubert, Charles Dickens, Lew Tołstoj, Louis-Ferdinand Celine.

Realizm w sztuce

W sensie ogólnym realizmem w sztuce nazywa się naśladowczy sposób przedstawiania rzeczywistości.

W historii sztuki, realizmem nazywa się kierunek artystyczny w malarstwie drugiej połowy XIX wieku, zakładający wierne odtwarzanie rzeczywistości i kwestionujący akademizm. Realizm w tym sensie charakteryzuje się spokojną i cichą kompozycją, bohaterem dzieł jest człowiek pracy, ofiara niesprawiedliwości i wyzysku. Tło najczęściej stanowią piękne ojczyste krajobrazy. Główne hasło: realizm (malarstwo).

Cechy malarstwa realistycznego:
artyści wiernie odtwarzali rzeczywistość, starając się dokładnie odwzorować kształt, materię oraz barwę przedmiotu,
stosowanie perspektywy geometrycznej (zbieżnej) i powietrznej w malarstwie,
ukazywanie życia prostych ludzi, ich pracy, codziennych obowiązków, bez idealizowania i upiększania,
zaniechanie przedstawiania tego, co nie może być sprawdzone i poznane (tematy zaczerpnięte z historii, Pisma Świętego lub mitologii antycznych),
rozszerzenie kręgu zainteresowań artystycznych o motywy dotychczas niegodne sztuki.